YAŞAYAN MİRAS VE KÜLTÜREL ETKİNLİKLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Tezhip Sanatı

Tezhip sanatı; el yazması kitapların yapraklarında, hat metinlerinin kenarlarında ve minyatürlerde yüzyıllardır uygulanan geleneksel bir süsleme sanatıdır. Tezhip genellikle belirli geleneksel formlar ve motifler kullanılarak çeşitli renklerle kâğıt üzerine uygulanır. Tezhibin ana bileşeni altın ya da boyadır. Altın boya yapım süreci, geleneksel bilgi birikimi ve doğaya ilişkin malzeme bilgisi gerektirir. Altın iki şekilde kullanılır: ince bir levha şeklinde ve sıvı altın. Uygulayıcılar altını, son derece ince bir inceliğe kadar dövülerek hazırlanan ince bir yaprak halinde kullanırlar. Birkaç parça altın ve 200 parça geyik derisi alınır. Daha sonra her bir geyik derisi parçasının arasına bir parça altın konur, telle bağlanır ve parçalar en ince altın yapraklarına dönüşene kadar özel bir çekiçle dövülür. İnce yaprak alınır ve macun haline getirmek için sakız ve suyla karıştırılır. Usta tezhipçiler daha sonra ince kıyılmış altın tozunu özel gişelerle boya kıvamına getirirler. Yüzeye yapışması için jelatinleştirilmiş su kullanırlar. Diğer durumlarda, uygulayıcılar altın boyası değil, yine doğayla ilgili bilgi gerektiren doğal pigmentler kullanırlar. Sulu boya veya guaj gibi sentetik boyaların kullanımı son yıllarda yaygınlaşmıştır.

Tezhip sanatçısı, çizdiği desenleri önce bir iğne yardımıyla sert bir şimşir ya da çinko kaideye ya da karton veya seramiğe tutturulmuş kâğıda geçirir. Daha sonra delikli kâğıdı dekorasyon amaçlı malzemenin üzerine yerleştirir ve delikleri yapışkan, siyah bir toz veya kömür tozu ile doldurur. Kâğıt çıkarıldığında desen geride kalır. Ustalar ışıklandırılacak alana deseni çizer ve önce altın boya uygular. Ardından altın kısımlar, kenarında cilalı bir akik bulunan mühre yardımıyla parlatılarak altın ışıltısı elde edilir. 

Kontur deseni çizen ustalar, daha sonra çok ince boyutlu fırçalarla tek tek desenleri boyar ve gölgelendirme yaparlar. Geleneksel tezhipte altın dışında lacivert, kırmızı, pembe, sarı, siyah, turuncu, mavi ve yeşil tonları gibi renkler yaygındır. Son olarak süsleme, gölgelendirme ve süpürme gibi son dokunuşlarla tezhip tamamlanır.

Günümüzde bu unsurun geleneksel ve çağdaş yorumları el yazması, minyatür ve hat eserlerinin yanı sıra sanatsal bir çalışma olarak tek tek kâğıtlarda görülebilmekte, ayrıca birçok tezhip sanatçısı sanat galerilerinde ya da kamusal alanlarda sergiler açmaktadır. Tezhip sanatı diğer çizim tarzlarını da etkilemiş, mimaride ve ev eşyalarının dekorasyonunda da kullanılmıştır. Yüzyıllar boyunca kuşaktan kuşağa aktarılan bu miras, uygulayıcılarının kültürel kimliğinin ayrılmaz bir parçası ve bu mirası sunan devletlerdeki daha geniş toplulukların ortak hafızasıdır.

Tezhip Sanatı, 2023 yılında Azerbaycan, İran, Tacikistan, Türkiye ve Özbekistan adına UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesine kaydedilmiştir.

  • Photo TR 1.JPG
  • Photo TR 2.JPG